مدیران جهادی حلقه مفقوده مدیریت دولتی کشور

در این نوشتار ضمن پرداختن به کلیدواژه های مدیریت جهادی، مدیر جهادی و سازمان جهادی؛ به تفاوت مدیریت جهادی با سایر مکاتب مدیریت در نوع نگاه به انسان نیز اشاره می گردد.

مقام معظم رهبری به عنوان کسی که برای اولین بار از کلیدواژه مدیریت جهادی استفاده کردند؛ همواره بر آموزه های اصیل اسلامی در این نوع نگاه به مدیریت تأکید داشته اند. پرواضح است که در تعریف شاخص ها و ویژگی های مدیریت جهادی، مدیر جهادی و سازمان جهادی، محوریت با اسلام و مبانی آن است.

وقتی به آیات و روایات مراجعه می کنیم، ریشه جهاد را همان غلبه بر نفس می یابیم، که حضرت رسول (ص) از آن با عنوان جهاد اکبر یاد می کنند. اگر این شد، اخلاص در عمل پدیدار می شود و کارها رنگ خدایی می گیرند و اگر اخلاص در عمل باشد، هر کوششی در راستای حداکثر بهره وری به انجام می رسد. پس به جرأت می توان گفت، مدیری که در قبالِ امتیازات و امکانات و مادیات، تسلیم می شود و بعنوان مثال حقوق نجومی از بیت المال را حق خود می داند و تصویب و دریافت می کند، در غلبه بر نفس ناتوان و عاجز بوده و جهادی عمل نکرده است. اینجاست که نباید چنین مدیرانی را جهادی نامید. سؤالی که مطرح می شود این است که اگر مدیر جهادی نباشد، سازمانِ جهادی خواهیم داشت؟ پاسخ این است که هر چند مدیر نقش بسزایی در تزریق جوّ و فرهنگ سازمانی خود به زیر مجموعه و حتی جامعه (سازمان های دیگر) دارد ولی نباید نقش سایر منابع انسانی را کمرنگ دانست. اگر جو سازمانی حاکم که غالباً از سوی منابع انسانی آن کنترل می شود، قوی و بر پایه اصول اخلاق حرفه ای باشد، مدیر غیر جهادی هم تحت تأثیر آن قرار خواهد گرفت.

در تعریفی مشخص و مختصر از سه کلیدواژه مدیریت جهادی، مدیر جهادی و سازمان جهادی باید گفت:

مدیریت جهادی عبارتست از خدمتگزاری بی منت در بهینه ترین زمان ممکن و برقراری سیستم شفاف و پاسخگو در قبال شهروندان با بهره گیری از ابزار قدرتمند علم. به عبارت دیگر، مؤلفه های مهمی چون روحیه خدمتگزاری در دست اندکاران بخش های مختلف نظام اسلامی، در قالب سیستمی شفاف و پاسخگو که برای هر حرکت خود، مبنایی علمی داشته و نتیجه کار را در سریع ترین زمان ممکن اعلام می دارند، از ارکان تعریف مدیریت جهادی می باشد.

مدیر جهادی نیز کسی است که ضمن اینکه هر لحظه در حال مبارزه با نفس است (جهاد اکبر)، ارزش های اسلامی را مقدم بر ارزش های فردی می داند، نگاه ویژه ای به حرکت علمی در کارها داشته و در جهت خدمت به خلق، خستگی ناپذیر بوده و همه توان و امکانات خود را به کار می گیرد تا خدمت نهایی با بهینه ترین راه ممکن به دست شهروند (مخاطب) برسد. همچنین نگاه مدیر جهادی به منابع انسانیِ سازمان با نگاه سایر مدیران متفاوت است.

سازمان جهادی متشکل از مدیران و کارکنان جهادی است. سازمان جهادی صبغه الله است. تفکری که به سازمان جهادی شکل می دهد، همان تفکری است که مدیر و کارمند جهادی را می سازد (جهاد اکبر). خط مشی های جهادی در سازمان های جهادی تدوین می شود و با اجرای آنها می توان خروجی سازمان جهادی را در رفاه ملت مشاهده کرد.

در بخش بعدی، با نگاهی به سیر تطور مدیریت دولتی، مشاهده می شود که هر مکتب جدیدی در پاسخ به ضعف های مکتب قبلی و یا در تکامل آن، پا به عرصه نهاده است. در هر یک از این مکاتب نگاه های خاصی به "انسان" به عنوان تدوین کننده و مجری خط مشی ها و دریافت کننده خدمات شده است، که در اینجا از شرح و تفصیل آن اجتناب شده و به طور خلاصه به برخی از ویژگی آنها اشاره می گردد.

انسان در عرف مدیریت جهادی

نهضت روابط انسانی در قبال بی توجهی هایی که به انسان می شد ظهور کرد و با نقدِ نگاهِ مادیِ صرف به انسان و نادیده گرفتن شخصیت او، که در جهت کسب سود بود، توجه اساسی به جنبه های مختلف زندگی را مورد توجه قرار داد.

در دهه 1980 مدیریت دولتی نوین[1] ظهور کرد. بحث اصلی مطروحه در NPM استفاده از رویکردهای بخش خصوصی در بخش دولتی است. به عبارتی، سیستمی که منجر به افزایش و کسب سود و کاهش قیمت تمام شده برای بخش خصوصی می شود را در بخش دولتی نیز به کار گیریم. خصوصی سازی، مثال مناسبی در این حوزه است. نگاه NPM به انسان نیز نگاهی مادی و اقتصادی است بطوریکه ارباب رجوع در NPM به مثابه مشتری است که برای سازمان سود دارد.

 خدمات عمومی نوین[2] با نگاهی متفاوت از مدیریت دولتی نوین پا به عرصه گذاشت. در نگاه NPS، مردم شهروند هستند نه مشتری و مصرف کننده. این نحله به این نکته اشاره می کند که برای پیشبرد امور باید با نگاه ویژه ای به مخاطبان پرداخت و آنها را شهروندی فاضل دید که علاقه مندند در اداره امور به کمک دولت بیایند.

اما در نگاه اسلامی، انسان دارای مقامی است که مشمول آیه "و نفختُ فیهِ من روحی" می شود. در مکتب مدیریت اسلامی[3]، انسان آیینه خالق یکتاست و در مقابل واژه های مشتری، شهروند، کارمند و... ، "بنده خدا" مورد خطاب قرار می گیرد[4]. در این نگاه، همه باید در جهت حفظ ارزش و شأنِ انسان قدم بردارند. هدف از تشکیلات دولتی، تأمین رفاه اوست و این مستلزم نگاهِ مدیر جهادی است که خداشناس بوده و در مسیر او هدایت شده و قدم برمی دارد[5]. مدیریت جهادی با الهام از این نوع نگاه، همواره در خدمت انسان و اعتلای اوست.

علی محمدزاده

دانشجوی دکتری تصمیم گیری و خط مشی گذاری عمومی دانشگاه تهران